Vào ngày sinh nhật thứ 66 của đạo diễn Lý An, ngày 23/10, tôi đã tình cờ xem lại bộ phim "Ẩm thực nam nữ" của ông. Được ra mắt từ năm 1994, bộ phim này được coi là một bước ngoặt lớn trong sự nghiệp đồ sộ của Lý An sau này. Mặc dù đã trôi qua 27 năm, triết lý đơn giản của bộ phim - "Ẩm thực nam nữ - thức ăn và tình dục là những ham muốn cơ bản của con người, không thể tránh được" vẫn luôn đúng dù chúng ta đang sống ở thời đại nào.
Tài "nội trợ" của Lý An
Lý An từng là một "ông nội trợ" đúng nghĩa trong suốt mười năm, khi ông thất nghiệp và không thể tìm được công việc làm phim ở Hollywood. Trong khoảng thời gian đó, ông đã ở nhà "nấu cơm, lau dọn nhà cửa, chờ vợ về" như ông đã phát biểu trong sự kiện ra mắt phim "Cuộc đời của Pi" vào năm 2012. Có vẻ như những ngày "sung sức nhất đời người" - theo lời của Lý An - đã giúp ông hiểu và thấu hiểu hình ảnh của một người đàn ông với bếp núc chai lọ. "Ẩm thực nam nữ" đã có được sự sâu sắc khác biệt, và theo đánh giá của giới chuyên môn, một phần nhờ vào tư "nội trợ" của Lý An.
Có lẽ vì thế, dù sau này có hàng loạt tác phẩm mang tên của ông vượt ra khỏi phạm vi nước Mỹ, với khán giả, "Ẩm thực nam nữ" có lẽ vẫn là bộ phim thể hiện chất Lý An nhất: không quá tham lam về diễn thoại, không quá cầu kỳ trong việc chọn diễn viên, không quá khắt khe trong từng khung hình, nhưng vẫn truyền đạt mọi thứ xung quanh một cách đơn giản và mang đến nhiều bất ngờ thú vị. Khác với sự hoành tráng của các bộ phim khác có đề tài về ẩm thực , Lý An không muốn truyền cảm hứng về việc nấu nướng. Dường như điều ông muốn gửi gắm chính là sự quan tâm dành cho nhau giữa những người đang sống dưới một mái nhà.
Toàn bộ "Ẩm thực nam nữ" chỉ quanh quẩn chuyện gia đình ông Chu - nhân vật chính của phim (diễn viên Lang Hùng thủ vai) - một đầu bếp nổi tiếng, góa vợ, đang sống cùng ba cô con gái đã trưởng thành. Đây là một câu chuyện mà ta có thể dễ dàng nhìn thấy xung quanh mình. Chúng ta có thể nhắm mắt lại và hình dung mọi thứ rõ mồn một, quen thuộc đến ngỡ ngàng, như chính chúng ta là những người trong cuộc.
Đó là một ông già hết tuổi lao động, ở nhà và nhận trách nhiệm chuẩn bị những bữa cơm cho cả nhà vì vợ ông mất sớm. Sống cùng ông là những cô con gái đang vật lộn với cuộc sống, kiếm tiền và mưu cầu hạnh phúc cho bản thân. Họ dường như chẳng có gì để nói với nhau bởi mỗi người đều có những bận rộn và quan tâm riêng. Trong khi đó, ông Chu đã dùng tài bếp núc của mình như sợi dây vô hình, một cách hữu ý kéo những con người rời rạc đó lại gần nhau. Chỉ với một phim chậm buồn, nhưng Lý An đã chiêu đãi chúng ta một món tiệc thị giác thực sự.
Mặc dù đã có nhiều bộ phim về ẩm thực phương Đông, đặc biệt là ẩm thực Trung Hoa, nhưng chỉ có tay nghề điêu luyện của Lý An mới đủ để khiến khán giả say đắm trước những thước phim về chuyện bếp núc. Từng món ăn được bày biện như nỗi lòng của người cha luôn khát khao mang đến cho con mình những gì ngon nhất. Người Trung Hoa luôn tự hào về nền văn hóa ẩm thực lâu đời của dân tộc mình, luôn muốn quảng bá nghệ thuật ẩm thực truyền thống ra thế giới, vì vậy không có gì ngạc nhiên khi Lý An đã dành rất nhiều tâm huyết để bày "mâm bát" với ý đồ khoe món ăn Trung Hoa rõ ràng. Thậm chí có người từng nói, khi xem "Ẩm thực nam nữ", họ lên cơn thèm ăn mà không thể cưỡng lại được.
Từ đầu đến kết thúc phim, không ít lần khán giả phải ồ lên trước cảnh bàn ăn ăm ắp thức ăn của gia đình ông Chu vào những cuối tuần. Cách Lý An chọn bàn ăn làm bối cảnh chính là một quyết định vừa mạo hiểm vừa thú vị. Phim như cuộc sống - nơi có những công thức được mặc định sẵn, chẳng hạn như vào ngày Chủ nhật sẽ có một bữa ăn tươm tất hơn thường ngày và mọi người ngồi lại bên nhau như một quy ước ngầm bất di bất dịch - ngày dành cho gia đình. Có vẻ như trong chúng ta, ai cũng từng vướng vào những quy định tương tự - dành thời gian cho gia đình vào những ngày cuối tuần - một cách máy móc và nặng nề. Nhà ông Chu cũng thế, mọi chuyện cứ lặp lại vào những ngày cuối tuần.
Lý An đã vô cùng tinh tế khi đặt những việc phát sinh xoay quanh cái bàn ăn đó. Những câu chuyện dở dang, những bất ngờ xảy ra đều xoay quanh cái bàn ăn, biểu tượng cho gia đình - một cái bàn thể hiện đậm chất Lý An, nơi mọi người có thể ăn uống, tâm sự, mời mọc khách khứa, gặp gỡ... Lý An đã sáng tạo, nêm nếm các "món ăn" của ông vừa vặn với khẩu vị của người Châu Á. Qua bộ phim, ông đã bày biện một bữa tiệc lớn, phô bày mọi ngóc ngách trong một gia đình vốn mang đậm văn hóa truyền thống phương Đông, nhưng đang dần bị cuộc sống hiện đại cuốn phăng đi.
Trên cái bàn ăn đó, sự ấm áp và sum vầy vẫn được cố gắng duy trì, nhưng không thành công do sự xung đột giữa các thế hệ: một bên là ông già vẫn muốn giữ lại những giá trị truyền thống, điển hình là những bữa ăn Trung Hoa vào dịp cuối tuần, phía còn lại là những người trẻ luôn muốn thoát ly và khẳng định bản thân theo cách riêng của họ. Có vẻ như đối với Lý An, sự xung khắc là điều không thể tránh khỏi trong cuộc sống ngày càng hiện đại và phát triển - một cuộc sống mà "văn hóa fast food" đang trở nên phổ biến.
Bao năm qua, ông Chu khao khát giữ lại giá trị gia đình bằng những bữa cơm và ông dồn hết tâm sức vào đó, cố gắng duy trì như thói quen của cả gia đình. Với người đàn ông ở tuổi xế chiều, thói quen quây quần bên nhau trong những bữa cơm cuối tuần là cách kết nối. Ông xem mỗi món ăn như một niềm hy vọng dù thực tế nó đã không còn đủ sức kết dính những mối quan hệ có sự chênh lệch quá lớn về suy nghĩ, phong cách và cả nhu cầu sống. Đó chính là sự khác biệt mà chúng ta phải dùng sự thấu hiểu để hiểu và chấp nhận nhau, như cách ông Chu đã dùng để hiểu và tôn trọng cách sống của con cái mình. Đồng thời, đó cũng là sự cảm thông của Lý An dành cho những xung khắc văn hóa đang diễn ra với sự thay đổi đến chóng mặt của dòng chảy cuộc sống.
Mặc dù đã sống ở Mỹ trong một thời gian dài, Lý An vẫn là người mang trong mình tư tưởng Á châu. Do đó, trong "Ẩm thực nam nữ", từ văn hóa, phong cách, chuyện nam nữ cho đến hình ảnh một gian bếp với hàng dao dài gọn gàng được thể hiện đầy ngụ ý xuyên suốt phim, luôn có sự kín đáo, chừng mực. Ngay cả cách ông xử lý những câu chuyện trong gia đình cũng rất truyền thống.
Bộ phim kết thúc với hình ảnh một bữa cơm nhà do cô con gái thứ hai của ông Chu tổ chức và chỉ có một mình ông đến dự. Cô con gái này tượng trưng cho sự tiếp nối truyền thống văn hóa gia đình mà dù cuộc sống có hiện đại đến đâu, cũng không thể dễ dàng phai mờ đi.
Trailer "Ẩm thực nam nữ”:
"Ẩm thực nam nữ" tuy không mang lại cho Lý An những giải thưởng danh giá như các bộ phim đình đám sau này, nhưng đây chính là tác phẩm thể hiện rõ nhất "chất" Lý An. Đặc biệt, sự tái ngộ của Lý An với nghệ thuật thứ bảy qua "Ẩm thực nam nữ" cũng giống như việc ông Chu tìm lại được vị giác của mình sau một thời gian bị mất. Một đầu bếp nổi tiếng nhưng lại mất vị giác, giống như một người được đào tạo về làm phim nhưng không có việc làm. Sự đau đớn và tuyệt vọng là như nhau, nhưng sự trân quý và hạnh phúc cũng là như nhau.
Lan Khôi