Bóng nắng lên cao cũng là lúc bà Hmach từ làng Piơm, thị trấn Đak Đoa cắt xong gùi cỏ nặng từ cánh đồng Kơ Dơ để trở về nhà. Với ngọn lửa luôn âm ỉ từ tro than trong bếp, bà nướng vài con cá rô phi đã phơi khô để giã muối. Những con cá nướng vàng giòn trên than hồng, khi bay bụi tro bay lên và được bẻ nhỏ và bỏ vào cối giã, tạo nên một hương vị đặc trưng. Gia vị đi kèm có chút muối hột, dăm quả ớt chín đỏ và bột ngọt. "Mình bị đau dạ dày đã 20 năm nay nên cho ít ớt thôi, chứ muối cá giã càng nhiều ớt càng ngon" - bà Hmach chia sẻ trong lúc miệt mài giã muối.
Một bữa ăn độc đáo
Vét muối ra chén nhỏ, bà xới thêm chén cơm gạo mới và cho biết đây là bữa ăn hàng ngày của gia đình. Được chào đón bằng vị ngọt của cơm gạo mới và mùi thơm của muối cá nướng cùng vị cay nồng của ớt, tôi đã có một bữa ăn ngon khó tả. Sự kết hợp giữa các hương vị này kích thích vị giác một cách đậm đà.
Bà Hmach cũng chia sẻ, món muối giã này có nhiều biến tấu. Chỉ cần thêm lá é, củ sả tươi, và chút cỏ ngọt... hương vị muối sẽ khác. Hay chỉ thay ớt chín bằng ớt hiểm còn xanh, muối cũng đổi vị. "Nhưng muối cá giã với dăm quả ớt, chút bột ngọt là cách chế biến quen thuộc của người dân, nhất là vào những ngày mưa ngại ra khỏi nhà. Lúc làm cá để phơi, mình đã ngâm muối, khi chế biến, muốn mặn thì cho thêm muối hột, còn thường thì không cần" - bà Hmach giải thích.
Một món ăn đặc trưng của Tây Nguyên
Gia đình bà Hmach giờ đây đã là hộ khá giả của làng Piơm, nhưng với người phụ nữ Bahnar này, cơm ăn với muối cá giã từ cánh đồng Kơ Dơ vẫn là ngon nhất, không món gì sánh kịp. Món muối cá lá é của người bản địa Tây Nguyên đã trở thành đặc sản, thương mại hóa và rất được ưa chuộng trên các trang mạng chuyên kinh doanh ẩm thực truyền thống.
Cô gái Gia Lai Nguyễn Thị Thu Nhi, người sở hữu kênh Facebook Eat Clean Hong-Thu Nhi với hơn 940 ngàn người theo dõi, đã chia sẻ công thức làm món muối cá lá é trên trang cá nhân của mình. Clip hướng dẫn này thu hút gần 32 ngàn lượt like và hàng ngàn lượt bình luận.
Hoa hậu H'Hen Niê cũng thường chia sẻ ảnh chụp các bữa ăn hàng ngày mà cô yêu thích, trong đó có cơm kèm muối cá lá é giã với rất nhiều ớt. Chàng trai Rcom Dam Mơ Ai từ phường Đoàn Kết, thị xã Ayun Pa cũng đã thành công trong kinh doanh muối chấm mang hương vị đặc trưng của vùng đất Tây Nguyên.
Dấu ấn của quê hương
Đối với nhiều người Tây Nguyên, muối chấm là một hương vị đích thực, kỷ niệm từ thuở ấu thơ. Ca sĩ Ksor Sơn từ thị trấn Phú Thiện cho biết: "Mẹ hoặc chị tôi nướng cá rồi đem giã với muối, ớt và lá é. Gia đình nghèo, lại đông anh chị em, nhiều bữa ăn chỉ có cơm với chén muối cá lá é nhưng ngon lạ lùng. Tôi đã ăn nhiều món ngon, nhưng có lẽ món muối mẹ làm vẫn ngon hơn cả. Bây giờ mỗi khi trở về, mẹ thường hỏi chúng tôi ăn gì, chúng tôi cũng chỉ nói được ăn cơm với muối lá é, với lá mì cà đắng mẹ làm".
Muối chấm là một phần không thể thiếu trong bữa ăn của mỗi gia đình, nhưng đối với người dân Tây Nguyên, nó còn mang theo hình bóng một quê hương đậm đà. Con đường ngắn nhất để khám phá văn hóa của mỗi vùng đất có thể bắt đầu từ ẩm thực, và muối cá lá é là một phần tinh túy của vùng đất Tây Nguyên.
Bà Hmach giã muối cá lá é - món ăn dân dã hàng ngày của người bản địa Tây Nguyên. Ảnh: Hoàng Ngọc
Muối giã cùng các nguyên liệu bản địa hiện đã trở thành đặc sản. Ảnh: Hoàng Ngọc
